Giriş
Denkleştirme, iş hukukunda esnek çalışma modellerinden biridir. Uygulamada özellikle fazla mesaiye alternatif olarak geliştirilen bu sistem sayesinde, işveren ile işçi arasında haftalık çalışma süresinin belirli bir dönem içinde dengelenmesi sağlanır. Böylece bazı haftalar fazla, bazı haftalar az çalışılsa dahi toplam sürede yasal sınırlar korunmuş olur.
Bu yazıda, iş hukukunda denkleştirme nedir, hangi şartlarda uygulanabilir, fazla mesai ile farkları nelerdir ve işveren ile işçiye getirdiği avantajlar nelerdir, detaylı şekilde açıklanacaktır.
1. Denkleştirme Nedir?
Denkleştirme, haftalık çalışma süresinin yasal sınır olan 45 saati aşmamak kaydıyla, bazı haftalarda fazla çalışıp bazı haftalarda daha az çalışılarak dengeye getirilmesidir.
📌 Yasal Dayanak:
4857 sayılı İş Kanunu m.63
“…iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz…”
🔹 İşçinin haftalık ortalama çalışma süresi 45 saati geçmemelidir.
🔹 Bu sistemle bazı haftalar 50 saat çalışılabilir, diğer haftalarda ise 40 saat çalışılarak ortalama dengelenebilir.
2. Denkleştirme Süresi Nedir?
- Temel süre: 2 ay
- Tarafların yazılı anlaşması varsa: 4 aya kadar
- Toplu iş sözleşmesi ile: 6 aya kadar uzatılabilir
3. Denkleştirme Uygulamasının Koşulları
| Koşul | Açıklama |
|---|---|
| ✅ Yazılı onay | Denkleştirme uygulaması için işçinin yazılı rızası gerekir |
| ✅ Haftalık ortalama 45 saati geçmemeli | Denkleştirme süresi sonunda toplam saat, haftalık 45 saat ortalamasını aşmamalı |
| ✅ Günlük çalışma süresi 11 saati geçemez | Fazla çalışılan günlerde dahi bu sınır aşılmamalı |
| ✅ Ulusal bayram ve genel tatiller | Bu günler çalışma süresine dahil edilmez |
| ✅ Ücret eşitliği bozulmamalı | Denkleştirme süresince işçiye yapılan ödemeler temel ücret düzeyinde kalmalıdır |
4. Denkleştirme Örnekleri
Örnek 1: 2 Aylık Denkleştirme
- Ay 1, Hafta 1: 50 saat
- Ay 1, Hafta 2: 48 saat
- Ay 1, Hafta 3: 42 saat
- Ay 1, Hafta 4: 40 saat
- Ay 2, Hafta 1: 44 saat
- Ay 2, Hafta 2: 38 saat
- Ay 2, Hafta 3: 39 saat
- Ay 2, Hafta 4: 39 saat
➡️ Toplam: 340 saat
➡️ Haftalık ortalama: 340 / 8 = 42,5 saat ✅ Denkleştirme sağlanmış olur.
5. Fazla Mesai ile Denkleştirme Arasındaki Farklar
| Kriter | Fazla Mesai | Denkleştirme |
|---|---|---|
| Yasal Dayanak | 4857 m.41 | 4857 m.63 |
| Ücret Ödemesi | %50 zamlı ödenir | Fazladan ücret ödenmez |
| Günlük sınır | 11 saat aşılabilir | 11 saat kesin sınır |
| Rıza | Yazılı onay gerekir | Yazılı denkleştirme sözleşmesi gerekir |
| Amaç | Yoğun dönemlerde ihtiyaç karşılamak | Esnek ve dengeli çalışma düzeni sağlamak |
6. Denkleştirme Sürecinde Yapılan Hatalar
🔴 Denkleştirme süresi boyunca ortalama 45 saatin aşılması
🔴 Günlük 11 saat sınırının ihlal edilmesi
🔴 Denkleştirme süresi yazılı olarak belirlenmemişse fazla mesai sayılır
🔴 İşçiye denkleştirme nedeniyle daha az ücret ödenmesi
🔴 Ulusal bayram ve tatil günlerinin çalışma süresine dahil edilmesi
7. Yargıtay Kararları Işığında Denkleştirme
- Yargıtay 9. HD, 2019/7255 E.:
“Denkleştirme uygulaması yazılı rızaya dayanmazsa, fazla mesai olarak değerlendirilmelidir.” - Yargıtay 22. HD, 2020/10145 E.:
“Günlük çalışma süresi 11 saati aşan hallerde, bu sürelerin tamamı fazla mesai sayılır.” - Yargıtay 7. HD, 2021/2338 E.:
“Denkleştirme süresince haftalık ortalama 45 saatin aşılması, fazla çalışma hükümlerini doğurur.”
8. Denkleştirme Sisteminin İşverene Sağladığı Avantajlar
✅ Fazla mesai ücretinden tasarruf
✅ Esnek üretim planlaması
✅ Talep artışı olan dönemlerde daha verimli iş gücü kullanımı
✅ İşçiye dinlenme fırsatları yaratılarak iş barışının korunması
9. Denkleştirme Sözleşmesi Örneği (Kısa)
İşbu sözleşmeyle taraflar, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 63. maddesi uyarınca 4 aylık denkleştirme süresi uygulanmasında mutabık kalmıştır.
İşçinin haftalık ortalama çalışma süresi 45 saati aşmayacak, günlük çalışma süresi 11 saati geçmeyecektir.
Sonuç
İş hukukunda denkleştirme sistemi, işverene esneklik, işçiye ise denge sunan bir çalıştırma yöntemidir. Ancak uygulanırken yasal sınırların ve çalışma sürelerinin titizlikle gözetilmesi gerekir. Aksi durumda, işçi hak kaybına uğrayabilir ve işveren ciddi hukuki risklerle karşılaşabilir. Denkleştirme, doğru uygulandığında hem verimlilik hem de iş barışı açısından avantaj sağlar.
0 yorum