Çalışma süresi, 4857 sayılı İş Kanunu’nda haftalık en çok 45 saat olarak düzenlenmiştir. Fazla çalışma ise bu sınırı aşan çalışmalar için kullanılır. Kanun, fazla çalışmaların yapılabilmesi için çalışanın ya da iş sözleşmesinde öngörülmüş temsilcisinin muvafakat (yazılı rıza) vermesini şart koşar (İşK m. 41).
1. Hukuki Dayanak ve Tanım
- İş Kanunu m. 41/1: “Fazla çalışma, çalışanın muvafakati ile haftalık çalışma süresinin fiilen aşılmasıdır.”
- Muvafakat Şekli: Yazılı olmak zorundadır; sözlü veya fiili razı olma geçersizdir.
2. Muvafakatın Şartları
- Önceden Verilmiş Olma
- Fazla çalışmaya başlamadan önce, aylık veya yıllık olarak yazılı muvafakat alınmalıdır.
- Belirli Sınırlar Dahilinde
- İş Kanunu m. 41/3’e göre, fazla çalışma yılda 270 saati aşamaz.
- Bedeli veya İzni Önceden Kararlaştırma
- Fazla çalışma karşılığı ya ücret (yüzde 50 zamlı) ya da serbest zaman (izin) verileceği yazılı anlaşmada belirtilmelidir.
3. Muvafakatın Gerçekleştirilme Usulü
- Form ve İçerik
- Çalışanın adı, soyadı, pozisyonu, muvafakat süresi (ör. “2025 takvim yılı için”), ücret veya izin tercihi açıkça yer alır.
- Taraf İmzaları ve Tarih
- Hem işveren hem çalışan imzası, tarih ve yer belirtilmelidir.
- Arşivleme
- Muvafakat yazısı, personel dosyasında saklanmalı; denetimlerde ibraz edilebilmelidir.
4. Muvafakatın Geri Alınması ve Sona Ermesi
- Geri Çekme Hakkı: Çalışan, yazılı muvafakatı işverene bildirmek suretiyle her zaman geri alabilir.
- Süre Sona Ermesi: Belirtilen dönem (ay/yıl) sona erdiğinde muvafakat kendiliğinden düşer; yenileme yazılı olarak yeniden yapılmalıdır.
5. Muvafakat Olmadan Yapılan Fazla Çalışmanın Sonuçları
- Geçersizlik ve Rıza Yoksunluğu
- Muvafakat yoksa fazla çalışma hukuken geçersiz sayılır.
- Ek Ücret Talebi
- Çalışan, muvafakat Olmadan yapılan fazla çalışmalar için fazla çalışma ücreti ve yasal faizi talep edebilir.
- İşçi Hakları
- İşçi, fazla çalışma yaptırıldığı gerekçesiyle Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na şikâyet edebilir; idari para cezası riskiyle karşılaşır.
6. Pratik Öneriler
- Standart Muvafakat Formu Oluşturun
- İnsan kaynakları sistemi içinde aylık veya yıllık muvafakat formları düzenleyin.
- Dijital Onay ve Kayıt
- E-imza veya KEP’le onaylanan muvafakatlar, kolay erişim ve saklama imkânı sunar.
- Takip ve Raporlama
- Aylık raporlarda fazla çalışmayı kontrol ederek aşım riskini önleyin.
- Eğitim ve Bilgilendirme
- Çalışanlara fazla çalışma hakları ve muvafakat gerekliliği konusunda düzenli bilgilendirme yapın.
Sık Sorulan Sorular (SSS)
1. Muvafakat zorunlu mu?
Evet; İşK m. 41/1 gereği fazla çalışma ancak yazılı muvafakatla yapılabilir.
2. Sözleşmede muvafakat hükmü yoksa ne olur?
Her fazlaca çalışma için ayrı yazılı onay alınmalıdır; toplu veya genel bir hüküm geçerli değildir.
3. Yıllık 270 saati aşan fazla çalışma yaptırılabilir mi?
Hayır; yasa sınırı aşan fazla çalışma mutlak hükümsüzdür.
4. Fazla çalışma ücreti nasıl hesaplanır?
Normal saat ücretinin yüzde 50 zamlısı üzerinden; gece, hafta tatili ve bayram çalışmaları için farklı oranlar vardır (İşK m. 47).
5. Muvafakatı geri çekersem ne olur?
İleri tarihe yönelik fazla çalışma yapılması engellenir; önceden planlanmış fazla çalışma için geçerli değildir.
Sonuç
Fazla çalışmaya muvafakat, işveren ve çalışan arasındaki güveni ve hukuki uyumu garantileyen temel unsurdur. Yazılı onay, süre sınırlaması, ücret veya izin düzeni ile birlikte yönetildiğinde, hem işin sürekliliği hem de çalışan hakları dengede tutulur. Sistematik kayıt ve takip, işçi-işveren ilişkilerinde gereksiz çatışmaları önler.
0 yorum